กระบวนหนึ่ง ตัวเขียน ไม่เปลี่ยนแปลก
แต่อ่านแยก สองความ ตามวิถี
วัดเขมา โกฐเขมา เพลาก็มี
พอลมดี ก็ถึงครา เพลาเย็น
ที่ริมเชิง เสลา ภูผาใหญ่
ล้วนกอไผ่ ลำสล้าง เสลาเห็น
หัดโบกปูน ใบเสมา กว่าจะเป็น
หน้าโฮเตล ปลูกเสมา ดูเพราตา
ใครไปตัด ต้นโสน ที่คลองโสน
ตัดจนโกร๋น เหี้ยนหัก เอาหนักหนา
ปูแสม แลเขดา เขดาระงา
เป็นวาจา สองเงื่อน อย่าเฟือนความ
จีนยี่โหง โผเล่น กระเดนโหง
เสียงดังโผง ฟาดหึ่ง ดังผึงผาง
ที่ดงแขม เมืองแขม แลดูบาง
ท้องตราวาง เมืองแขม แปลสำเนา
ใครคุมเหง จีนเหง จนเซซวด
ไอ้เจ๊กฮวด นี่มันเก่ง คุมเหงเขา
อย่างหวงแหน จอกแหน ให้แก่เรา
พอลมเพลา ก็เพลา จะสายัณห์
วันเสว เสวกา จะมาพร้อม
อย่าพวง หลงล้อม พวงปะหนัน
ที่บวงสรวง สรวงเส ท้าวเทวัญ
ดูน่าพิศวงครัน นึกหวั่นแด
คนขี่ม้า บ่าวพระยา รามคำแหง
ชื่ออ้ายแดง ตกม้า ทำหน้าแหง
ผอบกับ ผอบทอง เป็นสองแคว
อ่านจงแล ดูความ ตามทำนอง
List of the Thai heteronymous pairs (reading differently despite same spellings) in the above poem. (Pronunciation guide is given in accompaning parenthesis, followed by its meaning, if known)
วัดเขมา (Wat Khema, name of a Buddhist monastery, Khema is a Pali word, means pleasure) vs. โกฐเขมา (Kot Kamao, a medicinal herb,
Atractyloides
lancea (Thung.) DC. ExH )
เพลา (Plao = lap, seated upper-legs, or an axle) vs. เพลา (Pe-la = time)
เสลา (Sela = stony mountain) vs. เสลา (Salao = (adj. good-looking tall and slender tree shape, vs. เสลา (Salao = a tree, Lagerstroemia tomentosa, C. Presl)
เสมา (Sema = marking stones of a Buddhist Uposoth (ordination hall) vs เสมา (Samao = a tree, Opuntia elatior Mill. ExS ) ต้นโสน or โสน (Ton Sa-no = name of several plants in the genus Sesbania sp.) คลองโสน (Khlong Sone = a canal named Sone)
เขดา (Ka-dao = hot or heat) เขดา (Khe-da = ?? unlisted meaning in Thai dictionary, or perhaps it might refer to the Malaysian state of Kedah, formerly a state under Siam over a century ago)
ยี่โหง (Yi-ngow = a Chinese name) โหง (Hong = (adj.) unnatural death; quick (northwestern Thai))
ดงแขม (Dong-Kaem = a dense area of a water plant) เมืองแขม (Muang-Kamae = Khmer city, now spelled เมืองขแมร์ or เมืองเขมร )
คุมเหง (Kum-heng = subdue) เหง (Nge = a Chinese name)
หวงแหน (Huang-haen = selfish, unwilling to share) แหน (Nae = a water plant, )
เพลา (plao = (adj.) lessen stength, lessen effort) vs. เพลา (Pe-la = time)
วันเสว (Wan Sa-wae = (Dhamma sermon) listenning days, 8th night and 14th or 15th night of lunar calendar but unlisted in current Thai dictionary เสวกา (Se-wa-ka = officials in the court of the King)
พวง (Pa-wong = worry, now often spell as พะวง ) vs. พวง (Puang = a bouquet, a bunch of flowers)
บวงสรวง (Buang-suang = worship) vs. สรวงเส (Suang-se = pleasantly talk to) It should be noted that now they are the same sound but perhaps they were previously pronounced differently in ancient time? If I would guess according to the rhyme of the poem, the latter word might have been pronounced as 'Sa-ruang-se' in early Bangkok period.
คำแหง (kam-haeng = strong, arrogant, but I think another meaning is brave) vs. หน้าแหง (na-ngae = a brave face after a shameful mishap)
ผอบ (porb = ??? unlisted in the (Royal Institute's) Thai dictionary) vs ผอบทอง (pa-ob-thong = a small golden spherical ridged container with a pointed lid, about the size that can fit in a palm, such as for keeping medicine or jewelry)
---
Ref: For the Scientific nomenclature of Thai plants, I looked up from the book:
Smitinand, T. Thai Plant Names, Revised Edition 2001, published by the Forest Herbarium, Royal Forest Department, Bangkok.
and other Thai dictionaries
last update: Dec 10, 2018
